Sunday, January 21, 2007

שפּריכװערטער װעגן ברויט און פֿרויען בײַ ײדן

װען אַ קאָלעגין האָט מיר געזאָגט אַז זי טוט איצטער פֿאָרשונג װעגן ברױט און פֿרױען בײַ חז"ל, האָב איך זיך דערמאָנט אַז בײַ ייִדן װערן פֿרױען און ברױט אַ מאָל פֿאַרגליכן. בײַ בערנשטײנען האָב איך געפֿונען די פֿאָלגנדיקע שפּריכװערטער׃

מען טאָר ניט עסן די חלה פֿאַר דער המוציא.
You mustn’t eat khale before the “hamotsi

איבער אַן אָנגעהויבענער חלה איז ניט גוט קיין המוציא צו מאַכן.
It is not good to make a “hamotsi” over a khale that has already been started.

װאָס טוט מײַן כּלה? זי קנײט זיצנדיק חלה.
What is my kale doing? Sitting kneading khale.

אַן אויסגעגעבענע טאָכטער איז װי אַן אָפּגעשניטן שטיקל ברויט (זי קאָן זיך מער ניט צוריק צוקלעפּן צו די עלטערן).
A daughter who has been married off is like a piece of bread that has been sliced off (She can no more return to her family than the slice can get stuck back on the loaf).

די ליבע איז זיס, נאָר זי איז גוט מיט ברויט.
Love is sweet, but good with bread.

דאָס ערשטע איז פֿאַשטעדלעך, אָבער דאָס צװײטע געפֿעלט מיר נישט אַזױ פֿיל, און באמת, מאַכט מען יאָ המוציא אױף אַלע ברױט, אַפֿילו דעם „אָנגעהױבענעם“. דאָס דריטע פֿאַרשטײ איך נישט–אפֿשר זאָגט מען דאָס נאָר צוליב דעם גראַם. דאָס פֿערטע און דאָס פֿינפֿטע קאָן מען געפֿינען אין כּמעט אַלע שפּראַכן.


Among the proverbs collected by Ignatz Bernshteyn in Yidishe shprikhverter un rednsartn (Warsaw 1908) are these five linking women and bread. I'm not sure what the third one means.

ייִדיש, Yiddish

6 Comments:

Blogger קטלא קניא said...

זעט רש"י אין בראשית ל"ט פסוק ו´ אַז לחם איז אַ מעטאַפאָר פאַר אַ ווייב.

7:01 PM  
Blogger Trig said...

I don't know any bread proverbs, but one you probably know that will go well with a good bread is this. When my dad is not feeling well he reverts to chicken noodle soup (doesn't everyone?) and announces what his mother taught him: Troubles are easier to take with soup than without. Unfortunately I don't speak Yiddish and can't write this in Hebrew.

3:00 AM  
Blogger the chocolate doctor מרת שאקאלאד said...

ש'כּח, קטלא קניא

איך האָב געהאַט דעם רש"י אין זין,
(און אױך כּתּובות 62ב׃ דער װאָס האָט ברױט אין קױש איז נישט װי דער װאָס האָט נישט קײן ברױט אין קױש)
אָבער איך בין געװען צו פֿױל דעם אנצובלאָגעװען, װעט עס װערן אַ בלאָג-אײנס פֿאַר זיך


Hi Trig,
I think I've heard this one:

בעסער צרות מיט יױך אײדער צרות אָן יױך
"beser tsures mit yoykh eyder tsures on yoykh"
better trouble with soup than trouble without soup.

9:17 PM  
Anonymous Anonymous said...

About the kale who kneads khale sitting down. That's the sign of a lazy woman. (A similar expression is "Zi zitzt un volgert lokshen" Translation She sits and rolls out noodles. Inference--a lazy and inept housewife.) You can't roll out noodle dough or knead dough well unless you stand and "put your back into it" so to speak.
There's a whole genre of little "tests" for a kale-moyd: you're probably familiar with the ones about untangling yarn or undoing a knot, tests of patience, persistence and good humor that I'd fail. I suspect that many a young woman kneaded and rolled out dough under the critical eye of her prospective mother-in-law. (Nisht far unz gedakht.)

11:24 PM  
Anonymous Anonymous said...

זיי אויך רש"י אויף שמות פרק בּ, פסוק כ..

8:03 PM  
Blogger the chocolate doctor מרת שאקאלאד said...

יִישר־כּח

9:54 PM  

Post a Comment

<< Home